In m’n vorige blogs las je over de vijf verschillende communicatiestijlen die mij hielpen om beter voor mezelf op te komen en over de ezelsbrug om constructief feedback te geven. In dit blog neem ik je mee in de theorie van de Transactionele Analyse (TA) van Eric Berne. Ik heb er een mooie opleiding in gedaan en merk dat ik hier zelf nog steeds veel aan heb, vooral als ik een spannend gesprek ga voeren. Dus wie weet helpt het jou ook, bijvoorbeeld als je iemand feedback wilt geven.

Overigens, over TA is ontzettend veel geschreven en ook veel over te zeggen. Voor de bruikbaarheid houd ik het hier zo simpel, kort en praktisch mogelijk.

Feedback: een groot rollenspel?

Volgens de theorie van de TA (van Eric Berne) heeft iedereen drie rollen in zich: het Kind – de Volwassene – de Ouder.

Berne noemt deze trouwens ‘egoposities’, maar laten wij het voor het gemak even rollen noemen.

Al deze rollen schrijf je overigens wel met een hoofdletter. Dit om aan te geven dat het bijvoorbeeld niet letterlijk over een kind gaat, maar over de rol ‘Kind’.

Dus ongeacht je leeftijd, functie, hiërarchische positie of gezinssamenstelling: iedereen heeft die rollen in zich. Oftewel: iedereen denkt en gedraagt zich op allerlei manieren. En al deze gedachten en gedragingen zijn op deze drie manieren in te delen. Dus ook hoe je feedback geeft en daarop reageert, hangt af van de rol die je aanneemt. Je kunt feedback geven in de rol als Ouder, als Volwassene of als Kind.

“In mijn rol als Kind?”, vraag je je misschien af?

Je bent immers de 18 al (lang?) gepasseerd. Maar blijkbaar, ook al ben je 88: iedereen heeft die Ouder, die Volwassene en dat Kind in zich. Vaak onbewust trouwens, waardoor je in een gesprek zomaar in de dramadriehoek kan belanden! Maar daarover meer in een volgende blog…

Hoe zitten deze rollen in elkaar?

Hier zie je per rol een korte uitleg:

De Ouder staat voor waarden en normen. In deze rol kijk je naar alles en iedereen door een bril van wat goed of slecht is en hoe het hoort. Als Ouder kun je dus kritisch zijn en anderen veroordelen, maar je kunt ook je verantwoordelijkheid nemen en verzorgen.

Het gedrag dat je in je rol als ouder vertoont kan kritisch of voedend zijn. De Kritische Ouder kan grenzen stellen, op zijn of haar rechten staan en eisen stellen. Daarnaast kan hij ook autoritair, oordelend en kleinerend zijn. Een Voedende Ouder is geruststellend, aanmoedigend en beschermend, maar kan ook betuttelend zijn en wil zo de ander misschien klein en afhankelijk houden.

De Volwassene handelt in contact met het hier en nu, zonder oordeel. Hij of zij is onderzoekend, verwerkt- en geeft informatie. Een Volwassene is als het ware een databank, jouw eigen informatieverwerkend systeem. Als Volwassene kun je ook beschouwen en informatie geven over je eigen Ouder, je eigen Kind en het gedrag van de ander.

In de rol van Volwassene verwerk je de informatie op basis van logica. Dit heeft als voordeel dat je feitelijk, oordeelvrij en realistisch bent, vrij van emoties en logisch kunt denken. Het nadeel is dat je eindeloos kunt doordenken, geen besluiten neemt en rationeel, afstandelijk en emotieloos kunt overkomen.

Het Kind vertegenwoordigt emoties, levensenergie en creativiteit. Het kan heerlijk vrij zijn, maar ook afhankelijk volgend of opstandig rebels. In jouw rol als kind herhaal je gedrag, gedachten en gevoelens die je als kind ontwikkeld hebt.

In jouw rol als kind gedraag je je als Aangepast of als Vrij Kind. Zit je in de rol van het Aangepaste Kind, dan handel je vanuit in- en externe verwachtingen. Je bent gehoorzaam, geduldig en tolerant of passief, klagend en afhankelijk. Het tegenovergestelde kan ook, namelijk dat je juist rebels reageert op verwachtingen en grenzen. Als Vrij Kind handel je vanuit je eigen behoeften en gevoelens, terwijl je creatief en spontaan bent. Daarnaast kun je dan ook storend, slordig, egoïstisch en eigengereid zijn.

Herken je jezelf overwegend in één van de rollen? In het bijbehorende gedrag? Laat gerust jouw reactie achter onderaan deze blog.

Mijn valkuilen bij het geven van feedback

Hoe jij je gedraagt en vanuit welke rol je start en later ook reageert, bepaal je zelf. Die keuze bepaalt voor een groot deel of een feedbackgesprek constructief verloopt. Mijn valkuilen waren in ieder geval de volgende:

1. Ik gaf de feedback te veel vanuit het Aangepaste Kind. Feedback geven vond (en vind!) ik spannend waardoor ik nogal braaf, minderwaardig en onzeker in dat gesprek zat. De rebelse versie zit minder in mij… maar is voor anderen weer een valkuil, zo merk in mijn trainingen J.
2. De feedback gaf ik teveel als Voedende Ouder. Op die manier kwam ik te betuttelend en irritant paternalistisch over.
3. Als de emotie vrij hoog zat of wanneer ik een sterk oordeel had over een persoon, werd ik teveel de Kritische Ouder, met een nogal directe en aanvallende toon.

De effecten op mijn gesprekspartners bij bovenstaande voorbeelden kun je vast wel raden… De bovenstaande drie gesprekken zijn in ieder geval uitgemond in ongemakkelijke situaties waar ik flink wat stuurwerk moest verrichten om ze tot een redelijk prettig einde te brengen.

Want, wat gebeurde er toen ik het gesprek als Kind inzette? Juist, mijn gesprekspartner ging als Ouder reageren. En als ik als Ouder startte? Jawel: ik daagde mijn gesprekspartner uit als Kind te antwoorden! Niet erg handig.

De les die ik heb geleerd: KIES voor de Volwassene

Het belangrijkste is wel: ik kies nu vaker voor die rol van Volwassene. Ik merk dat het mogelijk is om bewuster te kiezen vanuit welke rol ik een gesprek wil aangaan en welke rol ik tijdens het gesprek aan het woord laat als ik iets zeg of op iets reageer.

En ja hoor, ook ik vind dat soms een hell of a job! Maar, bewuster en vaker kiezen voor de Volwassene – of beter gezegd: streven naar die Volwassene – zorgt ervoor dat ik minder verzeild raak in een spannend gesprek dat niet meer constructief is. Ik heb minder last van meeslepende emoties, voel meer contact en zo levert het gesprek veel meer op dan voorheen. Het verdiept de samenwerking, de vriendschap, de band.

In 3 stappen naar een beter feedbackgesprek

Ook jij streeft vast naar constructieve gesprekken. En iedereen heeft al die eerdergenoemde rollen in zich: jij, ik, maar ook jouw baas, collega, moeder, vader, buurman, je vriend, vriendin, je partner…. Gedurende de dag switchen we tussen deze rollen; ze wisselen elkaar met grote regelmaat af. Wat een hectiek!
Toch is het mogelijk bewuster gebruik te maken van deze rollen, bijvoorbeeld in een feedbackgesprek. Begin met deze drie stappen:

1. Bedenk welke rol jij van nature gemakkelijk en snel aanneemt als je feedback geeft.
2. Kies welke rol jij graag wilt aannemen als je feedback geeft.
3. Oefen voor jezelf:
   • Hoe je kijkt, loopt en zit als je in deze streefrol feedback geeft;
   • Hoe je stem klinkt in deze rol;
   • Welke woorden en zinnen je gebruikt om de feedback te verwoorden. Voel je natuurlijk vrij om gebruik te maken van de ezelsbrug IK-MIJ-JIJ-WIJ uit mijn vorige blog.

Ik wens je veel succes en wijsheid toe! Welke rol neem jij van nature het makkelijkst aan bij het geven van feedback en waarom? Leuk als je hieronder een reactie achterlaat. Ik ben zeer benieuwd!